Ukrayna, dünyanın önde gelen tahıl üreticisi ve ihracatçılarından biri. Küresel tahıl ticaretinde ve AB'ye tahıl ve yağlı tohum tedarikinde kritik bir rol oynuyor. Dolayısıyla Rusya’nın 24 Şubat’ta başlattığı Ukrayna işgali, AB tahıl piyasalarını da önemli ölçüde etkiledi. Tahıl ihracatının yapıldığı Ukrayna limanları büyük ölçüde atıl durumda. Rusya'ya uygulanan yaptırımlar da küresel tahıl ticareti üzerindeki volatiliteyi artırdı. Ukrayna’da ilkbahar ekimlerini etkileyen zorluklar ve ticaret altyapısına verilen zarar, 2022/23 sezonu AB tahıl ticaret akışları üzerinde belirsizlikler getirdi.

2022/23 sezonunda AB toplam tahıl alanının, bu sezonki seviyenin biraz altında kalarak 51,7 milyon hektar olması bekleniyor. Sadece arpa ve çok daha az oranda sorgumun önceki sezon ekim seviyelerini geçmesi bekleniyor. Kolza tohumu ekimlerinin fiyat odaklı toparlanması, başta Fransa olmak üzere AB genelinde buğday alanında azalmaya neden oldu. Sadece Macaristan ve İrlanda'da tahıl ekilen alan genişledi. 

AB’de buğday ekili alanın, yeni sezonda yüzde 0,5 oranında düşmesi bekleniyor. Fransız ve İspanyol buğday yetiştiricileri daha az buğday ekerken, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Almanya, Macaristan ve Romanya'daki üreticiler buğday ekimlerini biraz artırdı. AB Komisyonu, Karadeniz’deki savaşın tahıl arzını olumsuz etkilemesinin ardından nadasa bırakılan arazilerin ekilmesine izin verdi. Ancak bu kararın, AB’deki buğday üretiminin büyük çoğunluğu kışlık olduğundan 2022/23 sezonu buğday mahsulünü etkilemesi beklenmiyor. 

AB BUĞDAY ÜRETİMİ AZALACAK

ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA) 26 Nisan’da açıkladığı rapora göre ekili alandaki azalma ve verim kayıpları nedeniyle AB yeni sezonda 286 milyon ton tahıl üretecek. USDA’nın 2021/20222 sezonu tahmini ise 292 milyon tondu. Çiftçilerin maliyeti artan girdileri kullanma istekliliği ve ilkbahar yağış miktarları, AB'nin nihai tahıl üretimini belirlemede kritik olacak.

AB Tahıl Ekim Alanı ve Üretimi

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, zaten yüksek olan gübre fiyatlarını rekor seviyelere çıkararak AB gübre tedarik zincirini zorladı. Çoğu AB çiftçisi gübrelerini fiyat artışından önce satın aldı ve tarlalarına uyguladı. Ancak alımlarını erteleyenler, özellikle düşük toprak neminin gübrelerin tam performansa ulaşmasını engellediği bölgelerde, ilkbaharda uygulanan miktarları azaltabilir. Bu durumun, yakıt ve bitki koruma ürünleri gibi diğer tarımsal girdilerin yükselen fiyatları ile birleştiğinde, AB'nin tahıl verimi üzerinde olumsuz etkisi olacağı tahmin ediliyor. Uzmanlar, savaşın birkaç ay daha uzamasının gübreye erişimi daha da güçleştireceğinden 2023/24 sezonu buğday rekoltesi adına endişe verici bir durumun ortaya çıkabileceği uyarısını yapıyor.

AB Buğdayının İhracat Destinasyonları

Bulgaristan, Fransa, Macaristan, Romanya ve İspanya'da yeni sezonda daha düşük buğday üretimi bekleniyor. Danimarka, Almanya, Polonya ve Baltık ülkelerinde ise geçen yıla göre daha yüksek verim öngörülüyor. Ancak USDA, bu ülkelerdeki artışın, rekolte kaybını dengelemesini beklemiyor. Dolayısıyla USDA, 2022/23 sezonunda AB buğday üretiminin %2,2 azalarak 135,3 milyon tona düşeceğini tahmin ediyor. Elbette hasada kadar hava koşulları, nihai üretim hacminde önemli rol oynayabilir. 

TÜKETİM

USDA, AB’nin toplam tahıl tüketimini ise aşağı yönlü olarak revize etti. Buna göre 2022/23 sezonunda AB tahıl tüketimi 259,4 milyon ton olacak. Yem ve endüstriyel kullanım için daha az iyimser beklenti olsa da gıda tüketimi bir miktar genişleme potansiyeli taşıyor. Turizmi ve HORECA (Hotel, Restaurant, Cafe) sektörünü olumsuz etkileyen COVID-19 pandemisi ile ilgili kısıtlamaların kaldırılması ve özellikle Polonya, Macaristan, Romanya ve Bulgaristan'a Ukrayna'dan gelen birkaç milyon mültecinin tetiklediği nüfus artışının, ekmeklik ve makarnalık buğday kullanımını artırması bekleniyor.

SAVAŞ TAHIL TİCARETİNİ KESİNTİYE UĞRATTI 

2022/23 sezonu için Ukrayna'nın tahıl üretim ve ihracat hacmiyle ilgili belirsizlik hakim. Ukrayna, AB'nin toplam tahıl ithalatı ihtiyacının ortalama yüzde 40'ından fazlasını karşılıyor. Ancak Ukrayna'daki savaş, çatışmaların işgücü ve girdileri (yakı, tohum, gübre vs.) sınırlandırması nedeniyle ilkbahar mısır ekimleriyle ilgili endişeleri artırdı. Bu durum, ihracat altyapısındaki hasarlarla birleştiğinde ülkenin tahıl ticareti kapasitesini olumsuz yönde etkileme potansiyeline sahip.

AB Buğday Ekim Alanı ve Üretimi

AB tahıl ticareti, Ukrayna'daki savaş nedeniyle zaten ciddi şekilde kesintiye uğramış durumda. Ukrayna'nın mevcut büyük tahıl stokuna rağmen işgal, ihracat kapasitesi sınırladı. Ukrayna'daki tahıl limanlarında yükleme operasyonlarının Şubat 2022'den bu yana durdurulmasıyla birlikte, AB tahıl ithalatçıları Kuzey Amerika (ABD ve Kanada) ve Güney Amerika'da alternatif tedarikçi aramaya başladı. Sırbistan’ın 10 Mart’ta üçüncü ülkelere ihracatını yasaklaması da AB’nin tahıl tedarikçilerinden birini kaybetmesine yol açtı. Şu anda sıkışık durumda olan AB tahıl ticaret dengesinin, Brezilya safrinha mısırının yaz aylarında piyasaya girmesiyle iyileşmesi bekleniyor.

AB BUĞDAY İHRACATI

AB’nin yeni sezonda 45,7 milyon ton tahıl ihraç edeceği tahmin ediliyor. Elbette bu rakam, rekolte ve ürün kalitesine bağlı olarak değişebilir. USDA, 2021/2022 sezonu AB tahıl ihracatı tahmini ise Ukrayna ve Rusya'ya bağımlı ihracat pazarlarında ortaya çıkan fırsatlar nedeniyle 48,3 milyon ton olarak yukarı yönlü revize etti.

AB Mısır Ekim Alanı ve Üretimi

AB buğday ihracatının büyük kısmı Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Sahra altı Afrika'ya gidiyor. Cezayir, Fransız ekmeklik buğdayının istikrarlı müşterileri arasında. 2021/22 sezonunun ilk yarısında Fransız buğdayı Cezayir'de bazı ihaleleri Karadeniz menşeli buğdaya kaptırsa da Ukrayna'daki jeopolitik durum düzelene kadar AB, önemli nakliye maliyet avantajı göz önüne alındığında Kuzey Afrika ve Ortadoğu'da fiili bir tekele sahip olacak görünüyor.

Benzer şekilde, AB'nin Mısır'a buğday ihracatının, başlangıçta Karadeniz buğdayından kaynaklanan rekabet nedeniyle daralması bekleniyordu. Ancak Ukrayna'daki ihtilaf nedeniyle Mısır’ın açtığı son ihalelerde en rekabetçi teklifleri Fransa yaptığından AB'nin bu ülkeye buğday ihracatının artması bekleniyor. AB'nin Güney Kore'ye (esas olarak Romanya, Bulgaristan ve Baltık ülkelerinden yapılan) buğday ihracatı da bu sezon arttı. Ancak yine de bu ülkeye yönelik ABD ve Avustralya buğday ihracatının altında kaldı. Çin şu anda AB buğdayının en büyük ikinci müşterisi. AB'nin Çin'e ihracatı, 2018/19-2020/21 sezonları arasında on kat arttı. Bu artışın devam etmesi bekleniyor.

İTALYA DAHA FAZLA DURUM BUĞDAYI ALACAK

2022/2023 sezonunda AB tahıl ithalatının özelikle İtalya’nın daha fazla durum buğdayı alması beklendiği için yüzde 6 artması bekleniyor. İtalya, AB’nin en büyük buğday ithalatçısı konumunda. AB’nin toplam buğday ithalatının yüzde 50'sinden fazlasını İtalya oluşturuyor. İtalya’yı çok daha küçük bir payla İspanya takip ediyor.

AB'de 2022/23 sezonu buğday stoklarının ise geçen yıla göre daralarak 27,9 milyon ton seviyesine düşmesi bekleniyor. 2021/22 sezonu AB kapanış stokları, 28.3 milyon ton olarak tahmin ediliyor. Macaristan ve Bulgaristan gibi üye ülkelerdeki ihracat kısıtlamaları, bu sezon stokların artmasına katkıda bulundu.