Mozambik, Afrika’nın yoksul ülkeleri arasında yer alsa da gelecek vaat eden bir ülke. Muazzam bir tarım potansiyeli olan ülke, deniz bağlantısı olmayan Sahra-altı Afrika ülkelerine erişim için giriş kapısı niteliğinde. Yeni keşfedilen devasa doğalgaz kaynakları sayesinde ülkenin büyük kalkınma hamlesi gerçekleştirmesi bekleniyor.
Afrika kıtasının güneydoğusunda yer alan 28 milyon nüfuslu Mozambik su, ekilebilir arazi, doğalgaz ve kömür zengini bir ülke. Hint Okyansu’nda 2500 kilometre uzunluğunda sahili bulunan ülkenin komşuları Tanzanya, Malavi, Zambiya, Zimbabve, Güney Afrika ve Svaziland. Mozambik, Sahra-altı ülkelere ticaret yapmak isteyen şirketler için giriş kapısı konumunda. Altı komşu ülkeden dördünün denize sınırı yok. Dolayısıyla kara ile çevrili bu ülkelerin deniz bağlantısı olması, Mozambik’in stratejik önemini artırıyor. Güneyde Maputo, orta kesimlerde Beira ve kuzeyde ise Nacala limanları, Mozambik ve bölge ülkelerine ticaret için büyük önem taşıyor. Mozambik’in, bölgenin ekonomik motoru Güney Afrika ile güçlü bağları da altı çizilmesi gereken bir diğer stratejik unsur. Mozambik, son yıllarda Sahra-altı Afrika’da en hızlı büyüme rakamlarını yakalayan petrol-dışı gelirleriyle kıtanın da 25. büyük ekonomisi.
Mozambik, 11 yıllık savaşın ardından 1964 yılında Portekiz’den bağımsızlığını kazanmış bir ülke. Bağımsızlığın ardından FRELIMO (Mozambik Özgürlük Cephesi) ile RENAMO (Mozambik Ulusal Direnişi) arasında patlak veren kanlı iç savaş ise ekonomisini harabeye çevirmiş.
Ancak ülke, 1 milyondan fazla kişinin hayatını kaybettiği 15 yıl süren iç çatışmalar sonrası hızlı bir gelişim sürecine girdi. Mozambik, Afrika’nın en fakir ülkelerinden biri olmasına rağmen son 10 yılda yüzde 7’lik bir ekonomik büyüme ortalaması yakaladı. Sahil şeridinde 2011 yılında keşfedilen zengin doğalgaz kaynaklarının ülkenin ekonomisini dönüştürmesi bekleniyor. Bu doğalgaz rezervleri ile birlikte ülkenin orta ve uzun vadede büyük kalkınma göstereceği tahmin ediliyor. Mozambik, Rovuma havzasında keşfedilen 100 trilyon metreküp doğalgazın çıkarılmaya başlanmasıyla dünyanın en büyük üçüncü doğalgaz ihracatçısı olacak. Doğalgazın çıkarılıp dünya pazarlarına ulaştırılması için yapılacak yatırımların 100 milyar doları bulması öngörülüyor.
Ülkenin en büyük ticaret ortakları Güney Afrika ve Portekiz. Brezilya, Çin, Hindistan ve Japonya da son dönemde burada yatırımlarını artıran ülkeler olarak göze çarpıyor. Ancak enerji sektörüne yönelik projeleriyle gelecek 10 yılda Mozambik’in en büyük yatırımcısının ABD olacağı tahmin ediliyor.
BAKİR TOPRAKLAR EKİLMEYİ BELİYOR
Ülke Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYİH) yüzde 28’sini tarım oluşturuyor. İşgücünün yüzde 81’i de tarım sektöründe istihdam ediliyor. Çiftçilerin küçük alanlarda kendi ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte tarım yaptığı ülkede endüstriyel tarıma yönelik ürünler şeker, tütün, pamuk, susam tohumu ve kaju. 2014’te ülkenin tarım ürünü ihracatı 700 milyon dolar, ithalatı ise bir milyar dolar olarak gerçekleşmişti. 79 milyon hektar toprak üzerine kurulu olan Mozambik’te bu alanın yüzde 62’si (49 milyon hektar) potansiyel olarak tarıma elverişli. Ancak sadece 5.8 milyon hektarlık alanda (toplam arazinin yüzde 7’si) tarım yapılıyor. Toplam ekili alanın % 80’inden fazlası ülke içi tüketimi karşılamak üzere temel gıda ürünlerinin yetiştirilmesinde kullanılıyor.
TARIMDA KADINLARIN SÖZÜ GEÇİYOR
Ailelerde tarımsal üretimin başında kadınların olduğu ülkede çiftçi başına düşen ortalama toprak 1.2 hektar. Traktör, pulluk, gübre ve zirai ilaç kullanımının sınırlı olması ile arazi kullanım hakkı ihtilaflarından dolayı hektar başına verimlilik düşük. Ancak bu konularda sağlanacak gelişmeler, ülkenin muazzam tarımsal potansiyelini ortaya çıkarabilir. Tarımsal üretimin, son 10 yılda özel sektör yatırımının katkısıyla yüzde 50 artması da ülkenin bu potansiyeline işaret ediyor.
YATIRIM FIRSATLARI
Tarımsal ekipman, altyapı inşaatı, (karayolu, demiryolu), enerji (kömür, hidroelektrik, gaz), petrol ve doğalgaz (arama, dağıtım ve altyapı), turizm (otel, tatil merkezi) ve taşımacılık (liman, havaalanı, lojistik) gibi alanlarda yatım fırsatları öne çıkıyor. Mozambik, Afrika’nın güneyinde bölgesel ekonomik işbirliğini geliştirme hedefiyle 1980’de kurulan Güney Afrika Kalkınma Topluluğu’nun (SADC) üyelerinden. Pek çok üründe gümrük vergisini kaldıran SADC’nin, üye 15 ülke tarafından tam anlamıyla uygulanması, Mozambik ürünlerinin 230 milyondan fazla nüfusa sahip bir bölgeye gümrüksüz girişine imkân verecek. Ancak Dünya Bankası’nın İş Yapma Kolaylığı Endeksi’nde 189 ülke arasında 132. sırada yer alan Mozambik’te hantal bürokratik işleyiş, yetişmiş insan kaynağı eksikliği ve altyapı sorunları ekonomik fırsatların önündeki temel engeller olarak görülüyor.
BUĞDAY İTHALATINA 400 MİLYON DOLAR HARCIYOR
Mozambik, Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Örgütü’nün açıkladığı son rapora göre dışarıdan gıda yardımına muhtaç 29 Afrika ülkesinden biri. Elverişli topraklara rağmen tahıl üretiminde ihtiyacını karşılayamıyor. Hükümetin buğday üretiminin artırılmasına yönelik teşviklerine rağmen yerli üretim ihtiyacın ancak 4’te birini karşılıyor. Dolayısıyla ülke, buğday ithalatı için her yıl 400 milyon dolar civarında para harcıyor. Buğdayın büyük bir bölümünü de komşusu Güney Afrika’dan alıyor.
Tahıl üretiminde mısır ön plana çıkıyor. Ekilibilen alanların yüzde 29’unda mısır yetiştiriliyor. Mısırı, manyok (% 13) ve sorgum (% 11) takip ediyor. Mısır üretiminin son yıllarda istikrarlı bir şekilde artış göstermesi dikkat çekiyor. ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) raporuna göre 2014/2015 sezonunda 1 milyon 357 bin ton olan mısır üretimi, geçtiğimiz yıl 1 milyon 794 bin tona çıktı. Bu yıl da üretimin 2 milyon tonu bulması bekleniyor. Geçen sene ülkede 2 milyon ton mısır tüketilirken 200 bin ton kadar da ithal edildi.
PİRİNÇ ÜRETİMİ YERİNDE SAYIYOR
USDA FAS rakamları buğday üretiminin ise yerinde saydığını gösteriyor. Buna göre son 7 yılda buğday üretimi 200 bin ton barajına takılmış durumda. Geçen yıl buğday tüketiminin 735 bin ton olduğu ülkede, 779 bin tona yakın ithalat yapıldı. Bu yıl da buğday ithalatının 750 bin civarında olacağı tahmin ediliyor. Mozambik’in dışarıya bağımlı olduğu önemli kalemlerden biri de pirinç. Üretimin son dört yıldır 200 bin ton civarında gerçekleştiği pirincin tüketimi ise geçen yıl 928 bin tonu buldu. İhtiyacı karşılamak üzere 2016/2017 sezonunda 715 bin ton pirinç ithal edildi. Mozambik Devlet Başkanı Filipe Nyusi, ülkenin tarım sektöründe kendi kendine yetebilmesini istiyor. Ancak bu hedefin gerçekleşebilmesi için yeni tarım teknolojilerinin sunulması, dayanıklı tohumların kullanılması, sulanabilen tarım arazisinin genişletilmesi ve haşereyle daha etkin bir mücadele gerekiyor.
DEĞİRMEN SEKTÖRÜ
Mısırda iç üretimin ihtiyacı hemen hemen karşıladığı, buğdayda ise dışarıya bağımlı kalınan Mozambik’te değirmen fabrikaları iki sınıfta değerlendiriliyor.
1. Büyük ve orta ölçekli değirmenler
Ülkede büyük ölçekli olarak değerlendirilebilecek 15 civarında değirmen var. Bakhresa Grain Milling, Companhia Industrial da Matola, Merec Industries, Moageiras do Norte, Deca, Moberia SARL gibi şirketlerin tesisleri bu sınıfta yer alıyor. Çoğunlukla mısır ve buğday öğüten bu değirmenlerin günlük kapasitesi 50 ton ile 380 ton arasında değişiyor. Bu değirmenlerde 1 ila 50 kilogram arasında değişen torbalarla paketleme yapılıyor. Orta ölçekli değirmen kategorisinde ise 13 civarında tesis var. Bunlar, günlük üretim kapasitesi 20 tonun altında olan değirmenler.
2. Küçük ölçekli değirmenler
Bu kategoriye giren değirmenler, çoğunluk günlük 1 ila 5 ton öğütme kapasitesine sahip, çekiçli değirmenler. Bunlar, yerel çiftçilerin kendi kullanımları için tahıllarını öğütmeye götürdükleri küçük değirmenler.
Mozambik hükümetinin, geçtiğimiz yıl yetersiz beslenmenin önüne geçmek için büyük ve orta ölçekli değirmenlerin güçlendirilmesi ve standardize edilmesine yönelik bir karar aldığını burada hatırlatmakta fayda var.