“Değirmen makinelerinin kullanım ömrünü, kesintisiz ve istenilen düzeyde çalışabilmesini, verimini ve kapasitesini etkileyen bakım, onarım ve teknik servisi son derece önemlidir. Ayrıca düzenli ve iyi bakım yapılmazsa makinelerin uzun yıllar çalışma imkânı olamaz. Bu açıdan kestirimci bakım yöntemi, çalışan makine ve ekipmanları takip ederek muhtemel arızaları tespit ettiği için makine ve ekipmanların zamansız bakımdan kaynaklanan durmasına, üretim kayıplarına ve gereksiz parça değişimlerine engel olarak bu kayıpları en aza indirmektedir. Bu sayede bakım süreleri ve makinaların arıza duruş sürelerinde yüzde 25-30 oranında azalma olur. Zamanla oluşan küçük arızaların büyüyerek daha büyük sorunlar oluşturmasının önüne geçilir.”

Prof. Farhan ALFİN - Gıda Mühendisliği Bölüm Başkanı, Avrasya Üniversitesi

Değirmenlerin hafta sonu kapanması ve bakım ekibinin pazartesi öğleye kadar bakım görevlerini bitirmesiyle tekrar işe başlaması geleneğinin üzerinden uzun zaman geçti. Çoğu olmasa bile, değirmenler artık günde 24 saat, haftada yedi gün çalışmakta ve her 10 haftada bir ya da daha fazla bakım için gerekli çalışmaları yapmaktadır.

Bakım, binaların ve ekipmanın arzu edilen ömür beklentisi boyunca kullanımına devam etmesini sağlamak için gerçekleştirilen her çeşit onarım, yenilenme, muayene vb. faaliyetlerin tümü olarak tanımlanabilir. Değirmen makinelerinin kullanım ömrünü, kesintisiz ve istenilen düzeyde çalışabilmesini, verimini ve kapasitesini de etkileyen bakım, onarım ve teknik servisi son derece önemlidir. Ayrıca düzenli ve iyi bakım yapılmazsa makinelerin uzun yıllar çalışma imkânı olamaz. Ürün kalitesine etki eden en önemli faktörlerden biri makinelerin düzenli bakımıdır. Düzenli bakım, değirmen durma sürelerinde azalma, maliyetli parça değişimlerinde azalma ve başka onarım yapan şirketlere bağımlılıkta azalma gibi avantajları sağlayabilmektedir.

Yetersiz bakım, değirmenin durmasından dolayı kapasitesinin azalması sebebiyle üretim yetersizliğini, makinelerde hızlandırılmış amortismanı, kullanılan madeni yağ miktarının artmasını ve ürün maliyetinin yükselmesine neden olmaktadır. Yetersiz bakım, madde kayıplarının yanı sıra, değirmen ürününün kalitesinin düşmesi nedeniyle değirmende prestij kaybına ve ekonomik çöküntüye neden olabilmektedir.

Bakım harcamaları doğrudan iadeleri gösteremez, ancak operasyonun genel geri dönüşünü garantilemek için çok önemlidir. Küçük harcamalarla yapılacak bakımlar, değirmenleri uzun vadede çok daha kötü etkileyebilecek olan büyük arızalardan ve çok büyük maddi kayıplara uğramaktan koruyacaktır. Bunun yanında düzenli makine bakımının yapılması, yedek parça ve servis maliyetlerini de azaltmaktadır. Bir değirmende kötü sonuçların yaşandığını inceleyen ilk şeylerden biri bakımdır.

Bakım Yöntemleri Yeterli bakım programı, üç farklı kavramın kullanılmasıyla sağlanabilir: plansız bakım, koruyucu bakım ve kestirimci bakım (Şekil 1). Yönetim ve denetçiler, ancak, değirmenin belirli ihtiyaçlarını ve yerel koşullarını belirleyerek ve bu kavramları kullanarak bir bakım sistemi belirletebilirler ve ayarlatabilirler.

1-Plansız Bakım Acil bakım, arızi bakım veya tamir bakım (İngilizce: Corrective Maintenance) kavramları da bu anlamda kullanılmaktadır. Makine ve ekipman bozulunca bakım ve onarım yapılır. Bu nedenle onarım sırasında üretim kaybı fazla olur. Plansız bakım yönteminde ortaya çıkan arızalar diğer makine ya da araçlara da zarar verebilir.

Böyle bir faaliyet, bir değirmen ve ekipmanını, bozulmaya uğradıktan sonra parçaları veya malzemeleri değiştirerek orijinal veya tasarım kapasitesine ve verimliliğine geri döndürür.

Plansız bakımın sahip olduğu dezavantajlar nedeniyle, günümüzde mecbur kalmadıkça kullanılmamaktadır ve planlı bakım yöntemlerinin kullanımı zorunlu hale gelmiştir.

2-Planlı Bakım ‘Planlı bakım’, ‘önleyici bakım’ olarak bilinen bu bakımın amacı, acil bakım ihtiyaçlarını en aza indirmektedir. Önleyici bakım yöntemleri iki şekilde uygulanabilmektedir. • Periyodik Bakım (Koruyucu Bakım) • Kestirimci Bakım (Uyarıcı Bakım)

A-Periyodik Bakım (Koruyucu Bakım) Bu bakım yönteminde amaç, makine ve ekipmanlar arızalanmadan önce makine ve ekipmanları oluşturan parçaların aşınmalarını engelleyerek arızalanmaktan korumak ve dayanıklılığını iyileştirmektir. Düzenli olarak makine ve ekipmanların üzerindeki bütün donanımlar gözden geçirilmektedir ve tespit edilen arızalar ile arıza oluşturması muhtemel olan durumlar giderilmektedir.

Bu bakım yönteminde, önceden belirlenen bir zaman periyodunda makine ve ekipman parçalarının bakım ve onarımları yapılmaktadır. Yapılan bakımlar sayesinde olası arızaların önüne geçilmektedir. Bunun neticesinde arızanın çıkma olasılığı büyük oranda azaltılmış olur.

Periyodik bakımın yararları • Ekipman ömrünü uzatır • Duruş ve arızaları azaltır • Maliyetli duruş ve arızaları azaltır

Ancak bakım yapmak maksadıyla sık sık makine ve ekipmanların durdurulması, üretim kaybına ve yüksek bakım maliyetlerine neden olmaktadır.

Değirmenlerde makine ve ekipmanların bakım periyodları • Günlük, • Haftalık, • Uzun süreli bakımlar olarak sınıflandırılabilir.

Makine ve ekipmanların hangi zaman periyodunda bakıma alınacağı, makine ve ekipmanları kuran firmanın vermiş olduğu bakım ve diğer bilgiler doğrultusunda önceden planlanmaktadır.

Periyodik bakımı gerçekleştirmek için kontrol çizelgelerinden oluşan bakım programı hazırlanır. Bu bakım programı, bakımdan sorumlu mühendis tarafından hazırlanır ve muhafaza edilir. Ancak bakım teknisyenleri bakımı yapar.

Periyodik bakım sırasında ekipmanların aksamlarının • temizlenmesi • ayarlanması (kayış gerginliği ayarlanması), • değiştirilmesi (yağının değiştirmesi, filtrelerinin değiştirilmesi v.s) • denetlenmesi ve muayenesi gibi dört grup altında sınıflandırılabilir. (Periyodik bakımlarda göz önünde bulundurulması gereken unsurlar hakkında daha fazla bilgi için makalenin sonunda verilen kaynaklardan yararlanılabilir.)

b- Kestirimci Bakım (Uyarıcı Bakım) Son yıllardaki teknolojik gelişmelerle ortaya çıkmıştır. Kestirimci Bakım tanımı, 1988 yılında ODTÜ’de düzenlenen 3. Ulusal Makina Tasarım ve İmalat Kongresi’nde sunulan bir bildiri ile ‘Predictive Maintenance’ karşılığı olarak Türkçe’ye R. Kubilay KÖSE tarafından kazandırılmıştır.

Kestirimci bakım yönteminde, makine ve ekipmanlar çalışırken bazı parametrelerin ölçümü yapılır. Bunu yapmak için, bir takım ölçüm cihazları kullanılır. Belli bir zaman aralığında alınan ölçüm sonuçları istatistik yöntemler ve eğilim çözümleme teknikleri kullanılarak değerlendirilir. Ortaya çıkan ölçüm sonuçları makine ve ekipmanlar hakkında veriler bildirir. Bu verilerin zaman içerisindeki değişimini incelemek suretiyle, makine ve ekipmanlarda oluşması muhtemel arızaların tespiti önceden yapılarak bozulma gerçekleşmeden bakımın doğru ve yeterli bir biçimde yapılması sağlanmaktadır. Yani kestirimci bakım makine performansına dayalı bakımdır.

Bu yöntem, çalışan makine ve ekipmanları takip ederek muhtemel arızaları tespit ettiği için makine ve ekipmanların zamansız bakımdan kaynaklanan durmasına, üretim kayıplarına ve gereksiz parça değişimlerine engel olarak bu kayıpları en aza indirmektedir.

Kestirimci Bakımın Avantajları • Ekipmanların ömürlerinde ve verimliliğinde artış sağlar. • Kritik elemanlar için düzeltici bakıma olanak sağlar. • İyi durumdaki makinalar, gereksiz yere durdurulmamış olur ve zaman kaybı azalır. • Bakım süreleri ve makinaların arıza duruş sürelerinde %25-%30 oranında azalma olur ve böylece çalışanların iş yükü azalır ve işçi maliyeti azaltılır. • Bakım maliyetlerinde çok önemli azalmalar sağlanır. • Koruyucu bakıma göre %8-%12 kârlılık sağlar. • Enerji tasarrufunda artış sağlar. • Zamanla oluşan küçük arızaların büyüyerek daha büyük sorunlar oluşturmasının önüne geçilir. • Makinalarda oluşabilecek önemli arızalar en alt seviyeye iner. • Üretim kaybı oldukça azalır ve böylece üretimde %20-%25 oranında artış olur. • Bozulmalarda %35-%45 oranında azalış olur.

Kestirimci Bakım Uygulama Aşamaları 1. Ölçüm: Analiz ve ölçme işleminin yapılacağı kritik noktalar belirlenir. Makinanın çalışma şartlarında gerekli ölçümler yapılır. Kestirimci bakımda genellikle yağ analizleri, sıcaklık analizi (kızılötesi termografi ölçümü), ultrosonik test gibi hasarsız muayeneler, titreşim ölçümü ve görsel denetimler yapılmaktadır. 2. Analiz: Ölçüm sonuçları analiz edilir. Arızanın nereden kaynaklandığı incelenir. Tespit edilen arıza, işletme programına bağlı olarak değerlendirilir ve onarım programına alınır. 3. Onarım: Tespit edilen arıza, değirmen çalışma programına bağlı olarak değerlendirilir ve gerekli onarım yapılır.

Bakım Faaliyetlerinin İşgücü Üretim ve bakım sorumluları, değirmen bakımının her alanında bilgili olmak zorundadır.

Bakım teknik ekibinin görevi, sadece meydana gelen arızanın tamiri ve onarımı değildir. Bu ekip, aynı zamanda meydana gelen arızanın sebebini araştırmalı ve problemin asıl kaynağını bulmalıdır ve tekrar aynı arıza veya problemin oluşmasına engel olmalıdır.

Bakım yöneticisi genellikle makine mühendisi veya değirmende çalışan başka mühendislik veya teknik alanlarda eğitim görmüş nitelikli bir teknisyen olabilir. Bakımların kesin olarak eğitimli ve teknik bilgili personelce yapılması gerekmektedir.

Açıktır ki, bakım ekibi ve bakım işi yapan tüm değirmen çalışanları için eğitim gereklidir. Bu eğitim, güvenlik konularını ve aynı zamanda özel makinelerin detaylarını da kapsayacaktır.

Değirmenlerde çalışan personel içerisinde bakım konusunda gerekli ve yeterli teknik deneyime sahip olmayanların bulunması durumunda veya makinelerin daha verimli çalışmasına gerek görüldüğünde ise makine ve ekipmanların üreticilerinden teknik servis desteği alınarak bakımın yaptırılması gereklidir. Bu bakım, hizmet sözleşmesi şeklinde yapılabilmektedir. Böylelikle arıza yapmış ve değiştirilmesi gereken parçaların, üreticileri tarafından orijinal ve kaliteli parçalarla değiştirilmesi ve sonunda da garanti kapsamının devamı sağlanmış olacaktır.

Üretim katındaki çalışanlar, ilk bakım seviyesidir. Sahadaki bakım personeli, ikinci bakım düzeyidir ve ekipman mühendisliği şirketi üçüncü seviyeyi oluşturur.

Kestirimci bakım çoğunlukla sözleşmeli veya uzman bir teknisyen tarafından yapılır. Kestirimci bakım yapan ekip son teknoloji konusunda nitelikli ve eğitimli olmalı, ölçüm cihazlarını elinde bulundurmalı ve kullanmayı bilmeli, bunun yanında geçmiş ölçüm verilerini analiz etmeyi ve rapor haline getirmeyi bilmelidir.

Bakım Faaliyetlerinin Organizasyonu Bakım görmüş ekipmanı değerlendirmek için düzenli bir bakım programı ve ayrıca bir denetim programı gereklidir. Yapılacak bakım programını, değirmenin genel durumunu göz önüne alarak, bakım yöneticisi, yetkililerle beraber planlamalı ve bakım programı öncesi bir takım hazırlıkları tamamlamalıdır.

Malzeme ve işçilik kontrolünün etkinliği açısından ayrıntılı kayıtların tutulması gerekir. Kayıt yetersizliği, bakım ve arızanın olduğu bölüm ve departmanlar arası ihtilafların artmasına neden olur.

Teknik sorumlular, değirmendeki her makina ve teçhizat için bir form düzenlenmelidir. Bu formlar aşağıdaki bilgileri içermelidir. • Makinenin adı • Kod numarası • Bulunduğu yer • Üretim yılı • Üretici firma • Kapasitesi • Teknik resim • Motor güçleri • Seri numarası • Yedek parça listesi • Tedarik kaynağı

Ayrıca yapılan bakımlar ve bu makineleri üreten firmaların önermiş oldukları bakım talimatlarına dikkatli bir şekilde yapılacak olan bakım programları da yazılmalı ve kayıt altına alınmalıdır. Kullanılan makinelerin; katalogları, bakım-onarım kılavuzları, yedek parça katalogları gibi tüm dokümanları makinelerin üretici firmalarından temin edilmelidir. Bu prosedür, tesiste bulunan tüm makineler için oluşturulmalıdır.

Değirmen üretim sorumlusu, denetim sonuçlarını ve onarımda yapılan parça değişimlerinin kayıtlarını tutmalı ve koruyucu bakım görevleri için zaman çizelgeleri oluşturmalıdır. Bakım sorumlusu, karar verme sürecinin bir parçası olarak ekipmanın durumunu sürekli olarak takip etmelidir. Bu, gerektiğinde ve ekonomik olarak mümkün olduğunda bakım programlarının değiştirilmesini sağlar.

KRİTİK YEDEK PARÇALAR STOKTA BULUNMALI Değirmende bakım ve onarımların olası parça arızalarında, hazır kritik yedek parçaların stokta bulundurulması en önemli unsurdur. Bir değirmen vardiyasının bu tür parça beklemek için durdurulması, işletmenin büyük kayıplara maruz kalmasına sebep olacaktır. Değirmen sahipleri bu stoğu finansal bir yük olarak kesinlikle görmemelidirler. Aksi takdirde kayıpları daha fazla olacaktır.

Değirmendeki yedek parça sorunu, doğrudan değirmen bakımı ve maliyeti ile ilgilidir. Yönetim deneyimi, değirmenin konumu, lojistik ve stok maliyetine dayanarak, iyi bir bakım programı sağlamak için gerekli yedek parçaların sayısı ve çeşidi hakkında bir karar vermelidir. Yedek parça stoğu, tüm değişikliklerin kaydını tutmak için uygun bir bilgisayar yazılımı kullanılarak, değirmen yönetimi tarafından yakından izlenmelidir.

Bilgisayar Destekli Bakım Yönetim Yazılımları Güvenilir bir bakım programı oluşturmak için iyi kayıt tutulması gerekir. Yeni geliştirilen bilgisayar yazılımları (Computerized Maintenance Management System -CMMS -Bilgisayar Destekli Bakım Yönetim Yazılımları), kayıt tutma, zamanlama ve maliyet kontrolü konularında büyük destek sağlamaktadır. Birçok yazılım paketi, ortak bir bilgi veri tabanını paylaşan çeşitli etkileşimli modüller içerir. Her modül normal olarak önleyici bakım, stok kontrolü, iş emirleri, satın alma, raporlar, ekipman tarihçeleri, iş çizelgeleme, yedekleme zamanlaması, insan gücü planlaması, bütçeleme, zaman işleyişi ve maliyet kontrolü gibi belirli bir bakım işlevine adanmıştır. Bakım yazılımı paketleri ana bilgisayar, masaüstü veya dizüstü bilgisayarlar için tasarlanmıştır.

Bilgisayar destekli çalışmalarda; • Maliyetlerin azaltılması, • Bilgilerin daha iyi değerlendirilmesi, • Daha iyi planlama, • Duruş maliyetini en aza indirme, • Daha iyi kontrol imkânının sağlanması, v.b. yararlar elde edilmektedir.

Kaynaklar Bradshaw, J.; 2010; Preventive maintenance programs, World Grain, August 1,72-75 GÖKDENİZ, B.; 2017; Makine seçimi, bakım ve onarım; Miller Magazine,11; 86; 48. GÖÇÜLÜ, G., Kestirimci bakım ve uygulamaları (1), Makinatek, http://www.makinatek.com.tr/arsiv/yazi/140-kestirimci-bakim-ve-uygulamalari-1 (erişim tarihi 24/04/2018) KOCAALAN, B., 2003, Modern Bakım Yönetimi Ve Başarılı Uygulama Yaklaşımları, Bakım Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 1 6 - 1 9 Ekim– Denizli. KÖKSAL, M, 2017, Bakım planlaması, 3. Baskı, Seçkin yayıncılık, Ankara, 256s. Posner, E. S., and Hibbs, A. N., 2005, Wheat Flour Milling, 2nd Ed. American Association of Cereal Chemists, Inc. St. Paul, Minnesota SAATÇİOĞLU; M.; 2013; Küçük Bütçelerle Yapılacak Bakımlar Büyük Giderleri Engelleyebilir; Miller Magazine,7; 38; 58. ŞEN; M.; 2013; Bakım-onarımda günümüz yaklaşımı ve yapılması gerekenler; Miller Magazine,7; 38; 60. TOBLER; F.; 2013; Ana hatlarıyla profesyonel bakım; Miller Magazine,7; 38; 66. TOPRAK, D.; 2013; Değirmencilikte Bakım, Onarım ve Teknik Servis; Miller Magazine,7; 38; 56. http://www.elektrikbilgisi.com/YaziOku.asp?id=93#.WstkXUqWbIU http://www.neleryokki.com/egitim/bakim/